مدرسه موقوفه صمصامیه بیات به عنوان دومین مدرسه ملی ایران در آستانه ۱۲۰ سالگی کماکان فعال بوده و به دنبال ارتقای سطح خدمات آموزشی و پیمودن افق‌های بلند آموزشی و پرورشی دنیای امروز است.
سنت حسنه وقف به عنوان یکی از بهترین راهکارهای دین اسلام در خصوص زندگانی جاوید توام با رحمت و مغفرت خداوندی همواره مورد توجه مسلمانان و خصوصا ایرانیان بوده و کسانی که در پی سعادت اخروی و ماندگاری معنوی بوده‌اند را به سمت خود کشانده و بر این امر تشویق کرده است.
در طول سال‌های متمادی که از ورود اسلام به ایران و ارایه تعلیمات ارزنده آن به ایرانیان می‌گذرد مردم ایران و خصوصا استان مرکزی در جاری کردن فرهنگ وقف همواره بر یکدیگر پیشی گرفته و سعی داشته‌اند تا با اهدای اموال و دارایی خود به آیندگان کارنامه اعمال درخشانی را از خود به جای گذارده و پس از مرگ نیز منشا خیر و برکت برای مردم خویش باشند.
در این میان مدرسه‌سازی به واسطه بهره‌مندی افراد بیشمار از خدمات واحدهای آموزشی از جمله مواردی است که بیشترین توجه واقفان را به سمت خود جلب کرده و استان مرکزی همواره یکی از استان‌های فعال در زمینه فعالیت خیرین مدرسهساز بوده است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) – منطقه مرکزی، در میان واقفین استان مرکزی خاندان بیات طی ۱۲۰ سال گذشته یکی پس از دیگری با درایت و آینده‌نگری قابل توجه و با توجه به مقتضیات زمان در راستای اجرای نیت پاک خود که تقرب به ذات مقدس خداوندی و اظهار ارادت به ساحت مقدس ائمه معصومین (ع) بوده است سهم بزرگی از اموال خود را در جهت کمک به محرومین وقف کرده‌اند.
کمک به ایتام و مستمندان، دانشجویان و دانش‌آموزان مستعد و بی‌بضاعت و احداث حسینیه و بیمارستان از جمله ده‌ها مورد وقفی است که توسط این خاندان در سراسر استان مرکزی و با توجه به مقتضیات زمان و نیازهای روز استان صورت گرفته است.
براساس این گزارش در سال ۱۳۱۲ هجری قمری مطابق با ۱۲۷۰ هجری شمسی مدرسه‌سازی به عنوان یکی از پر برکتترین موارد وقف مورد توجه «حاج ذوالفقار بیات» قرار گرفت و وی به عنوان بانی دومین مدرسه ملی کشور پس از دارالفنون و اولین مدرسه ملی استان مرکزی اقدام به ساخت مدرسه صمصامیه بیات کرده و با آینده‌نگری تمام در سال ۱۳۲۳ هجری قمری با وقف مدرسه مذکور نام خود را در تاریخ فرهنگی استان مرکزی تحت عنوان اولین خیر مدرسهساز استان به ثبت رساند.
مدرسه موقوفه صمصامیه بیات که با گذشت نزدیک به ۱۲۰ سال از تاریخ ساخت، بواسطه فعالیت مستمر خود همچنان خیرات و برکات حاصل از این نیکوکاری ماندگار را متوجه واقف خود می‌کند، در بحبوحه نهضت مشروطه و رواج افکار مترقی و روشنفکرانه احداث شد و حاج ذوالفقار بیات با تاسیس مدرسه در منزل مسکونی خود واقع در خیابان امام خمینی(ره) شهر اراک و تحت پوشش قرار دادن ایتام و دانش‌آموزان بی‌بضاعت در آن، نظام جدید آموزش و پرورش را در شهر اراک پایه‌گذاری کرده و روش آموزشی رایج در استان مرکزی را از حوزه مکتب‌خانه‌ها به افق بازتر و گسترده‌تر مدارس ملی کشاند.
این مدرسه که ابتدا در قالب دبستان و با مدیریت زنده یاد میرزا محمدخان آذرهوش که از تحصیل کرده‌های دارالفنون بود فعالیت می‌کرد، در بدو تاسیس دارای ۳ کلاس شامل کلاس‌های ابتدایی، فارسی و علمی و دارای ۵۰ نفر دانش آموز بود و در سال ۱۳۲۲ هـجری قمری تعداد دانش‌آموزان آن به ۱۵۰ نفر در چهار کلاس رسید و تعداد دروس آن شامل کلاس‌های فارسی، عربی، ریاضی و علوم جدید شد.
مروری بر وقف‌نامه حاج ذوالفقار بیات گواه ملموس تیزهوشی و افکار بلند این مرد بزرگ در راستای تحکیم پایه‌های تعلیم و تربیت و آینده‌نگری در خصوص تامین منابع لازم جهت اداره مدرسه تا امروز و آینده است چرا که در این وقف‌نامه املاک و مستغلاتی وقف مدرسه شده است تا از محل درآمد آنها حق‌الزحمه کارکنان و معلمان و همچنین هزینه خوراک و پوشاک و وسایل درسی دانش‌آموزان تحت پوشش، در طول سال‌های فعالیت مدرسه تامین شود و البته می‌توان اذعان کرد که ماندگاری و فعالیت همواره این مدرسه تا امروز در گرو همین آینده‌نگری و تیزهوشی واقف در تامین منابع مالی مورد نیاز و همت نسل‌های بعد از وی در راستای اجرای نیت واقف بوده است.
مصطفی بیات که تولیت موقوفات حاج ذوالفقار بیات را از گذشتگان خود به ارث برده است در گفت و گو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: مدرسه مذکور بعد از دارالفنون دومین مدرسه ایران است که اقدام به ارایه علوم جدید و استفاده از روش‌های نوین آموزشی کرده و تا امروز به فعالیت در این حوزه ادامه داده است.
وی که همچون نیاکان خود سعی در ارتقای سطح خدمات آموزشی این مدرسه بر اساس نیت واقف دارد، افزود: مدرسه صمصامیه در زمینی به مساحت چهار هزار متر مربع ساخته شده و هم اکنون دارای ۱۴ کلاس آموزشی با ظرفیت ۳۵۰ نفر در مقطع دبیرستان بوده و مجهز به امکانات مختلف آموزشی است.
مسوول دفتر تولیت موقوفات خاندان بیات به مرمت این مدرسه در سال ۱۳۸۴ اشاره کرد و گفت: مدرسه مذکور در طول دوران فعالیت خود به مرور زمان دچار آسیب هایی شده بود و از آنجا که اداره آن بدون نظارت واقف با تاکیدات مطرح شده در وقف‌نامه مبنی بر اداره مدرسه زیر نظر واقف مغایرت داشت، ازاینرو در راستای اجرای نیت واقف برآن شدیم تا مدرسه مذکور را از سازمان آموزش و پرورش بازپس گرفته و تحت نظر واقف اداره کنیم که البته این امر تنها در صورت غیرانتفاعی شدن سیستم اداره مدرسه امکان‌پذیر بود.
وی مدت زمان بازسازی مدرسه را دو سال عنوان کرد و با بیان اینکه در این مدت اعتباری بالغ بر ۲۰۰ میلیون تومان از محل عواید موقوفات بیات خرج عملیات بازسازی آن شده است گفت: این مدرسه پس از مرمت علاوه بر تجهیز به کارگاه‌های زبان انگلیسی و کامپیوتر، مجهز به آزمایشگاه‌های شیمی، فیزیک و زیست شناسی، سالن ورزشی سرپوشیده و همچنین کتابخانه و سایت اینترنتی جهت استفاده دانش آموزان شده و فعالیت دوباره خود را در قالب مدرسه غیرانتفاعی از سال ۸۸ آغاز کرده است.
بیات در ادامه اظهار کرد: در تمام مدتی که این مدرسه به صورت ملی اداره می‌شد، دانش‌آموزان بی‌بضاعت به صورت رایگان از خدمات آن بهره برده و براساس نیت واقف نیازها و احتیاجات مالی آنان نیز تامین می شده است و هم اکنون نیز تولیت مدرسه هرساله ۲۰ نفر از دانش‌آموزان مستعد بی‌بضاعت را به صورت رایگان در مدرسه صمصامیه تحت پوشش خدمات آموزشی مقطع دبیرستان قرار می‌دهد تا به این نیت واقف نیز جامه عمل پوشانده شده و خیر و برکت این اقدام خداپسندانه نیز پشتوانه معنوی دیگری برای حرکت مدرسه در مسیر پرورش آینده‌سازان این استان باشد.
وی افزود: رویکرد آینده تولیت این مدرسه تربیت دانش‌آموزانی است که پس از فارغ‌التحصیل شدن علاوه بر کسب مهارت در علوم متداول مقطع متوسطه، توانمندی‌هایی همچون تسلط کامل بر کامپیوتر و توانایی محاوره به زبان انگلیسی را نیز کسب کرده و مهارت‌های فردی و اجتماعی آنان نیز در حد قابل توجهی افزایش یابد.
وی با بیان این مطلب که در راستای دستیابی به این اهداف کارگاه‌های زبان و کامپیوتر پس از مرمت بنا به واحدهای آموزشی این مدرسه اضافه شده و دانش‌آموزان موظفند در طول تحصیل این دو مهارت را نیز فرا بگیرند تصریح کرد: سال‌هاست که مدارس پیشرو اروپا علاوه بر آموزش علوم متداول روز به دانش‌آموزان، مهارت‌های فردی آنان را از طریق اعطای مسئولیت در دورههای مختلف تحصیل افزایش داده و اصول مدیریت بر خود و دیگران را در کنار افزایش توانایی‌های شخصی به آنان آموزش می‌دهند.
وی دستیابی به چنین هدف والایی را متضمن همکاری دستگاه‌های دولتی و مستاجرین رقبات دانست و گفت: برنامه‌های مذکور که اهداف بلندمدت آموزشی را به دنبال دارد هزینه‌های بسیاری را نیز در پی خواهد داشت که تامین آنها بستگی به میزان درآمد حاصل از عواید رقبات دارد ولی عدم همکاری برخی مستاجرین در پرداخت اجاره‌بها روند پیشرفت برنامه‌های مدرسه را با موانعی مواجه کرده است و این در حالی است که فعالیت اینگونه مدارس که بدون اتکا به منابع دولتی و با ارایه بهترین امکانات آموزشی فعالیت می‌کنند می‌تواند در رشد و توسعه فرهنگی، آموزشی و حتی اقتصادی استان موثر بوده و پایه‌های آموزش اصولی و به‌روز را در جامعه استحکام بخشد.
وی با بیان اینکه طولانی شدن عملیات بازسازی مدرسه باعث شده است که مردم در خصوص فعال بودن این واحد آموزشی به اشتباه افتاده و به چشم موزه یا یک بنای تاریخی صرف به این مدرسه بنگرند گفت: سایت اطلاع‌رسانی این مدرسه در راستای احیا و پویایی دوباره این مرکز آموزشی با همکاری دانش‌آموزان طراحی و راه‌اندازی شده و هم اکنون اطلاعات مربوط به فعالیت‌های روزانه و برنامه‌های آینده مدرسه را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد.
بیات تصریح کرد: هدف مهم دیگر متولی مدرسه از راه‌اندازی این سایت ایجاد پایگاهی جهت گردهمایی فارغ‌التحصیلان و کارکنان قدیمی مدرسه است و از آنجا که بسیاری از فارغ‌التحصیلان دورههای گذشته این مدرسه هم اکنون به شخصیت‌های سرشناسی در سراسر ایران و جهان تبدیل شده‌اند ایجاد یک پایگاه اینترنتی می‌تواند آنان را در یک کانون گرم و صمیمی گردهم‌آورده و علاوه براینکه این افراد می‌توانند به پایه های علمی و اجتماعی محکمی برای مدرسه تبدیل شوند قادر خواهند بود که نمایندگان قابل توجه این مدرسه در سراسر دنیا بوده و به فارغ‌التحصیلان جدید نیز در دستیابی سریع‌تر به موفقیت و ارایه تجربیات شخصی کمک کنند.
متولی مدرسه صمصامیه بیات تمام همت خود را بر تقویت امکانات مالی مدرسه از طریق احیا و ساماندهی موقوفات قرار داده است تا بتواند درآمدزایی موقوفات را بهبود بخشیده و از اینطریق مدرسه مذکور را به یک قطب قوی آموزشی مقطع دبیرستان در کشور تبدیل کند.
بیات در ادامه از برگزاری مراسم یکصد و بیستمین سالگرد تاسیس این مدرسه در سال آینده خبر داد و با بیان اینکه هم اکنون در حال آماده‌سازی مقدمات این مراسم از طریق شناسایی و دعوت از فارغ‌التحصیلان قدیمی این مدرسه هستیم گفت: تولیت مدرسه صمصامیه از نظرات و ایده‌های جدید و کارآمد در خصوص ارتقا سطح علمی مدرسه در حد معتبرترین مدارس کشور استقبال می‌کند و امیدوار است که در سال های آینده بتواند با تقویت پایه‌های مالی و علمی خود ارایه دهنده بورس تحصیلی به فارغ‌التحصیلان ممتاز باشد.