نقدی فرهنگی بر یک محصول فرهنگی
محمد هادی بیات . روزنامه نگار و پژوهشگر فرهنگ
در ابتدا باید بابت این اقدام حداقلی در راستی ایجاد تحرک فرهنگی در شهر اراک کمال قدردانی را داشت. اما چرا از منظر اهالی فرهنگ و هنر این دیار، تولید و انتشار سرود رسمی برای شهر اراک، به عنوان یک اقدام حداقلی و مقطعی برداشت می شود؟ بنا داشتم هفته قبل و همزمان با انتشار خبر رونمایی از سرود شهر اراک این یادداشت را منتشر نمایم ولی با توجه به شوری که در بخشی از فضای مجازی که یقینا کمتر پذیرای نقد کارشناسی است، حاکم شد و نیز بدلیل تمایلم برای بحث بر مبنای دانش و آگاهی، تصمیم گرفتم در این مجال به آن بپردازم که امیدوارم با حضور و مشارکت نخبگان و صاحب نظران این عرصه، جریان اینگونه نقدها به سمت تقویت تفکر و اندیشه در مباحث مدیریت شهری و علی الخصوص حوزه فرهنگ شهری، ورود نموده و به حضور پر رنگ تر متخصصان در فرآیندهای تصمیم سازی منجر شود و بیش از پیش شاهد تاثیر گذاری نخبگان شهر و استان در تمامی حوزه های مدیریت شهری باشیم. مدتی است از تقویت و توسعه فعالیت های کمیسیون و مشاورین فرهنگی در حوزه مدیریت شهری و بطور خاص شورای اسلامی شهر اراک سخن رانده می شود که به ذات موجب امیدواری و خرسندی شهروندان فرهنگ دوست اراکی شده است. اما آیا صرفا وجود مشاورین فرهنگی و فعالیت کمیسیونی با عنوان فرهنگ کفایت می کند؟ طبیعتا انتظار می رفته و می رود اولین اقدام این تمرکز در حوزه مدیریت شهری بر امر خطیر فرهنگ به تدوین و ارائه چشم انداز و برنامه ریزی فرهنگی منجر شود و بر اساس توقع شفافیت از این مجموعه مشروح جلسات و نتایج تصمیم گیری ها منتشر شود. برنامه ای که برای توسعه و تقویتش به نقد افکار عمومی متخصصان در عرصه شهر اراک و استان مرکزی گذاشته می شود و به ذات به هم افزایی حوزه فرهنگ استان منجر خواهد شد. یقینا در این صورت سایر اجزاء و مولفه های فرهنگی نیز به خوبی دیده و به تناسب توانمندی های شهر اراک بدان پرداخته می شد.
از طرفی طبیعی است عزیزان دست اندرکار در حوزه فرهنگ مدیریت شهری و علی الخصوص شورای شهر اراک چنان که قبل از رونمایی، درصدد جمع آوری نظرات، پیشنهادات و انتقادات بر نیامده اند اکنون پذیرای نقدها بر این اقدام باشند گرچه نظارت بر عملکرد مجموعه ای که بودجه آن از جیب شهروندان تامین می شود حق آحاد جامعه است. درعین حال ایکاش سازوکاری برای جمع آوری نظرات اهالی فرهنگ و هنر در این خصوص ایجاد شود تا فرصت هم افزایی تفکرات فرهنگی در این کلانشهر برای اولین بار فراهم شده و گفتمانی حول محوریت فرهنگ استان و کلانشهر اراک شکل گیرد که در نهایت این فرصتی مغتنم برای تخصص محوری در حوزه های تخصصی مثل فرهنگ محسوب می شود که کمتر محل حضور و فعالیت متخصصان بوده است.
یقینا از بین یکصد تعریف از فرهنگ نمی توان به جامعیت تام و تمام رسید ولی می توان یکی از جامع ترین آنها را انتخاب و تشریح کرد. ادوارد تیلور فرهنگ را، مجموعه ای پیچیده از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرا می‌گیرد، تعریف می‌کند. از طرفی فرهنگ، مجموعه ای از مولفه ها همچون ارزش ها، بینش ها، نقش ها، نماد ها، هنجارها، ساختارها و علوم فنون تلقی می شود که در اجتماع به فرد هویت می بخشد.
از این تعریف و سایر گونه های تعاریف فرهنگ می توان اینگونه برداشت کرد که همه اجزای فرهنگ بجز اینکه ماهیت فکری و درونی دارند نهایتا به فعل نیز منجر می شوند و هرگونه برنامه ریزی و کنشگری در حوزه فرهنگ باید به فعلیتی در راستای اهداف نهایی همان فرهنگ منجر شود. برداشت دیگری نیز می توان در این عرصه داشت که بدون برنامه ریزی و وجود چشم انداز فرهنگی و حتی اجتماعی که بستر همان فرهنگ است، افعال پراکنده و جزیره ای تاثیر مناسبی در حوزه فرهنگی نداشته و نخواهد داشت.
قبل از پرداختن به شکل، از لحاظ محتوایی سوال اینجاست که اهداف تولید و انتشار این محصول فرهنگی که در حوزه فرهنگ نخبه و والا جای می گیرد چیست؟ و بهتر نبود فعالیت های این حوزه با نگاه پر رنگ تری به فرهنگ عامه صورت گیرد؟ مخاطبان این محصول فرهنگی چه کسانی هستند و چه ذائقه ای دارند؟ نیازها و علایق آنها کدام است و قرار است از شنیدن این سرود چه تاثیری بپذیرند؟ آیا نتیجه پژوهش و تحقیقی که برای تولید متن این اثر فرهنگی صورت گرفته در دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت؟ مولفه های فرهنگی که در این محصول فرهنگی لحاظ شده است کدامند؟ این محصول از نظر ساختار ادبی، محتوای شعر، تنظیم، ریتم و سبک موسیقیایی در کدام جایگاه رده بندی کیفی قرار می گیرد؟ استانداردهای کیفی تولید محتوا چقدر برای این محصول لحاظ شده است؟
بعنوان یک کنشگر حوزه فرهنگ هر چه در سخنرانی ها، مصاحبه ها، گفتگوها و حتی دلایل توضیح داده شده حضور مسئولان ارشد استان در مراسم رونمایی از این سرود جستجو کردم به پاسخ سوالات بنیادین فوق دست پیدا نکردم که این اقدام در کدام بخش از پازل برنامه ریزی فرهنگی شهر اراک جای می گیرد؟ گرچه نقش کمرنگ شورای فرهنگ عمومی شهر اراک و استان مرکزی در اینگونه اقدامات همیشه برای شهروندان سوال بوده باید پرسید تلقی مسئولان فرهنگی استان از انسجام بخشی و ایجاد هویت فرهنگی چیست و تا کنون چه برنامه ریزی و اقدامی در این خصوص انجام شده؟ با توجه به اینکه کمتر شاهد حضور حداکثری مسئولان ارشد شهر و استان در برنامه های فرهنگی و هنری و صد البته پاسخگویی دست اندرکاران فرهنگی دستگاه ها بوده ایم که این خود محل گلایه های متعدد فعالین فرهنگی و هنری استان است؛ امیدواریم بزودی این موارد برای تنویر افکار عمومی روشن شود.